پایان ماراتن دیپلماتیک؛ مکانیسم ماشه فعال شد | بازگشت تحریمها با اقتصاد ایران چه میکند؟
اقتصادنیوز: در جلسه شورای امنیت بر سر مساله ایران که جمعه شب به وقت تهران برگزار شد، مقامات اروپایی یادآور شدند که فعال شدن مکانیسم ماشه به معنای بسته شدن درهای دیپلماسی نیست اما نگاه ایران چیست؟
دو شنبه 1404/09/24 05:43 دسته بندی: اخبار سیاسی امروز کد خبر: 70833به گزارش اقتصادنیوز، ساعت 2:01 بامداد به وقت مرکزی اروپا، 8:01 شب به وقت نیویورک و 3:31 دقیقه بامداد به وقت تهران، و ساعاتی بعد از بازگشت مسعود پزشکیان از نیویورک، «مکانیسم ماشه» فعال شد و روند بازگشت تحریم های شورای امنیت رسما در چرخه اجرا قرار گرفت.
ظهر شنبه مسعود پزشکیان رئیسجمهور ایران پیش از آنکه نیویورک را به مقصد تهران ترک کند گفت: «اگر قرار باشدبین خواستههای غیرمنطقی و اسنپ بک یکی را انتخاب کنیم، اسنپ بک را انتخاب میکنیم. »
ایران طی یک ماه گذشته، تلاش کرد تا با استفاده از دیپلماسی، مانع از بازگشت تحریمها شود. توافق قاهره میان تهران و آژانس بینالمللی انرژی هستهای هر چند میتوانست قدمی مثبت باشد؛ اما در نهایت راه به جایی نبرد و همین توافق هم با فعال شدن مکانیسم ماشه تحتتاثیر قرار خواهد گرفت.
مقامات ایران از جمله مسعود پزشکیان و عباس عراقچی وزیرخارجه کشورمان میگویند بازگشت مکانیسم ماشه، بیش از آنچه تصمیم اروپاییها باشد، تصمیم آمریکا بوده است.
عراقچی در جلسه روز جمعه شورای امنیت سازمان ملل خطاب به فرانسه و دیگر کشورهای تروئیکای اروپایی گفت که برادر بزرگ شما نگذاشت که استقلال از خود نشان دهید و پزشکیان هم تاکید کرد ایران با اروپا به نتیجه رسیده بود؛ اما نگاه آمریکا چیز دیگری است و طبیعی است که درخصوص مکانیسم پسگشت به تفاهمی نرسیدیم چرا که درخواست آمریکاییها غیرقابل قبول است و می خواهند تمام اورانیوم غنی شده خود را به آنها بدهیم و در عوض آنها به ما سه ماه فرصت بدهند که به هیچ وجه قابل قبول نیست.
کدام تحریمها باز میگردند؟
با فعال شدن مکانیسم ماشه شش قطعنامهای که طی سالهای 1385 تا زمان امضای برجام وضع شده بودند؛ بازخواهند گشت. این قطعنامهها شامل ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹، محدودیتهایی را از برنامه هستهای و موشکی تا حمل و نقل و کشتیرانی را در برمیگیرد. با فعال شدن مکانیسم ماشه، ایران در فهرست کشورهایی قرار میگیرد که برای نظم و امنیت جهانی غیرقابل اعتماد به حساب میآیند.
تحریمها شامل محدودیتهای مالی، بانکی، نفتی و صادرات فناوریهای حساس هستهای است که قبلا در چارچوب برجام لغو شده بودند. تحریمهایی که از سال 2006 به این سو علیه ایران وضع شده بودند، با هدف فشار بر تهران با افزایش محدودیتهای مالی، ممانعت از سرمایهگذاریهای خارجی و کاهش میزان صادرات نفت و همکاریهای مالی بینالمللی تنظیم شدهاند.
مثلا قطعنامه ۱۶۹۶ در ژوئیه ۲۰۰۶ صادر شد و ایران را ملزم کرد تمام فعالیتهای مرتبط با غنیسازی اورانیوم و بازفرآوری پلوتونیوم، از جمله تحقیقات و توسعه در این حوزهها را تعلیق کند.
قطعنامه ۱۷۳۷ در دسامبر ۲۰۰۶ فهرستی از اقلام و فناوریهای حساس هستهای و موشکی را مشمول تحریم کرده است. در واقع با بازگشت تحریمها کشورهای دیگر اجازه فروش یا خرید تسلیحات از یا به ایران را ندارند.
قطعنامه ۱۹۲۹ سرمایهگذاری ایران در فعالیتهای چرخه سوخت هستهای یا فناوریهای موشکی در خارج از کشور را هم ممنوع کرده است.
قطعنامه ۱۸۰۳ شورای امنیت در سال ۲۰۰۸ از همه دولتها خواست در چارچوب قوانین ملی و با رعایت حقوق بینالملل، محمولههای ایران را در فرودگاهها و بنادر خود بازرسی کنند.
قطعنامه ۱۹۲۹ در ادامه قطعنامه قبلی به دولتها اجازه داد همه محمولههای به مقصد یا مبدا ایران را نه تنها در خاک خود بلکه حتی در آبهای آزاد -با رضایت کشور صاحب پرچم -بازرسی کنند.
قطعنامه ۱۷۳۷ نخستین محدودیتهای مالی را وضع کرد که شامل انسداد داراییها و منابع اقتصادی برخی اشخاص و نهادها و ممنوعیت تامین وجوه یا منابع برای آنها بود.
قطعنامه ۱۸۰۳ محدودیتهای مالی را گسترش داد که شامل دعوت کشورها به هوشیاری در اعطای حمایتهای مالی عمومی برای تجارت با ایران، از جمله اعتبارات و بیمههای صادراتی میشد.
اثرات اقتصادی فعال شدن مکانیسم ماشه
در ایران مقامات میگویند مکانیسم ماشه نمیتواند اثر اقتصادی عمیقی داشته باشد. دلیل آنها برای بیان این حرف آن است که پیش از این دولت آمریکا به رهبری دونالد ترامپ در پروسه فشارحداکثری، بیشترین میزان تحریمها را برای تهران تدارک دیده بود.
مثلا فرزانه صادق وزیرراه و شهرسازی روز شنبه در این زمینه گفت:این مساله چیز جدیدی برای کشورمان نداشت و بند و تبصرهای به تحریمهای موجود اضافه نکرد، بلکه همه تحریمهایی که سبب سختی و دشواری زندگی مردم شده بود تکرار شده است. این عضو کابینه دولت چهاردهم تصریح کرد: سالهاست در ایران با این تحریمها دست و پنجه نرم میکنیم و از نوزادان و کودکان این مرز و بوم گرفته تا مهندسان، نخبگان، ورزشکاران، دانشمندان هسته ای و ... همه به نوعی با این تحریمها مواجهیم و اثری که بر معیشت مردم گذاشته قابل کتمان نیست.
علی لاریجانی دبیر شورایعالی امنیت ملی کشور هم به نکات مشابهی اشاره کرده است.دبیر شورای عالی امنیت ملی در پاسخ به اینکه اگر قطعنانه ها برگردد چه اتفاقی می افتد؟ گفت: اتفاقی از نظر نظامی نمی افتد بیشتر با تحریم ها بازی می کنند. بسیاری از این تحریم ها همین الان وجود دارد یعنی اگر شرکتی بخواهد با ایران کار کند تحریم می شود یا کسی از ایران نفت بخرد یا کشتی بدهد، و غیره تحریم شود. بنابراین ۹۵ درصد تحریم هایی که احتمالا با مکانیسم ماشه برگردد الان هم وجود دارد و پنج درصدشان متفاوت است به این شکل که مثلاً کشورهای دیگر هم به لحاظ سازمان مللی بودن تحریم ها، بخواهند این تحریم ها را اجرا کنند.
لاریجاتی تاکید کرد: موضوع افزایش قیمت دلار تحت تاثیر این مساله بیشتر از اینکه به خاطر تبعات اقتصادی باشد، موضوعی روانی است.
مسعود پزشکیان اما راهکاری ارائه کرده است و میگوید اگر ایران بتواند با 17 کشور همسایه خود مراوده و تجارت داشته باشد، آنوقت تحریمها بیمعنی میشوند.
مدنی زاده وزیر اقتصاد هم می گوید؛«تمام سناریوها و احتمالات مختلف، از قبل پیشبینی شده و وظایف، میان وزارت اقتصاد، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت تقسیم شده است.»
وی می گوید؛« هرچند برخی قصد وارد کردن شوک اقتصادی به کشور را دارند، اما ما کاملاً مجهز و آماده ایستادهایم و با برنامهریزیهای انجامشده، از تمامی بازارها دفاع خواهیم کرد. برنامههای متعددی در حوزه ارزی و سیاستهای پولی برای مقابله با این موضوع تدوین شده است.»
ایران میگوید خود را برای حفظ وضعیت فعلی آماده کرده است. این آمادگی شامل راههایی برای فروش نفت، داشتن مشتریهای ثابت که خریداران وفادار محصولات پتروشیمی ایران هستند و ... میشود. در این زمینه تکیه ایران بیش از همه به چین و به تازگی به هند است که از خریداران نفت بهحساب میآیند. تهران تلاش میکند تا سازوکارهایی را که پیش از امضای برجام تعبیه شده بود بازسازی کند. با اینحال تجربه نشان میدهد که استفاده از این سازوکارها بهمعنای بالا رفتن هزینه صادرات برای ایران است.
اثرات مکانیسم ماشه بر ایران اما میتواند روانی هم باشد. تنها ساعتی پس از آنکه پیشنویس قطعنامه روسیه و چین جمعه شب رای نیاورد، بازار طلا و ارز با جهش روبهرو شد. فعال شدن مکانیسم ماشه با شوکی که به بازارهای مالی وارد میکند، ممکن است اثری مشابه داشته باشد. اثری که نیازمند رسیدگی فوری دولت برای کنترل آن است.
از آنجایی که بخش مهمی از تحریمها با هدف آن تنظیم شده که صادرات نفت را تحت تاثیر قرار دهد، نگرانیهایی بابت میزان تخفیف احتمالی به خریداران در شرق آسیا یا وابستگی بیش از اندازه به کشوران متحد ایران از مواردی است که میتواند نگرانکننده باشد.
آیا بازگشت به میز دیپلماسی ممکن است؟
ایران میگوید با فعال شدن مکانیسم ماشه روابط ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی تحتتاثیر قرار خواهد گرفت. این درحالیست که بعد از توافق میان تهران و آژانس در قاهره؛ بازرسان برای بازدید از برخی از مکانها در ایران به کشورمان سفر کردهاند. از سوی دیگر در شرایطی که برخی از نمایندگان مجلس از خروج از انپیتی یا همان پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای هستند رئیسجمهور اعلام کرده است که ایران از این پیمان خارج نخواهد شد.
ایران گزینههایی را برای مقابله با فعال شدن مکانیسم ماشه روی میز دارد. علاوه بر پیشنهاد خروج از انپیتی، اصولگرایان از گزینههای دیگری چون تغییر دکترین هستهای یا بستن تنگه هرمز هم حرف میزنند. اما بهنظر میرسد که دولت علاقهای به هیچیک از این گزینهها ندارد.
در جلسه شورای امنیت بر سر مساله ایران که جمعه شب به وقت تهران برگزار شد، مقامات اروپایی یادآور شدند که فعال شدن مکانیسم ماشه به معنای بسته شدن درهای دیپلماسی نیست.
ساعاتی قبل نیز وزیر امور خارجه فرانسه عنوان کرد: تحریمهای سازمان ملل متحد، شامل ممنوعیتهای جهانی بر تسلیحات، تجهیزات هستهای، بانکها و بیمهها که ۱۰ سال پیش با توافق هستهای ایران لغو شده بود، دوباره اعمال میشود. ما میخواهیم گفتوگو را ادامه دهیم، گفتوگویی که باید به ما امکان دهد تضمینهای لازم را دریافت کنیم.
وزیر خارجه آلمان نیز عنوان کرد: «آماده توافق جدید با ایران هستیم و از ادامه مسیر دیپلماسی حمایت میکنیم.»
ایران همواره تاکید کرده است که به دیپلماسی اعتقاد دارد. اما سوالی که مطرح شده این است که در شرایطی که صفکشی اروپا و آمریکا علیه تهران را شاهدیم؛ آیا باز هم میتوانیم به دیپلماسی تکیه کنیم؟
مخالفان اصل مذاکره معتقدند پس از جنگ تحمیلی دوازده روزه و حالا فعال شدن مکانیسم ماشه توسل به میز مذاکره به معنای سرسپردگی به غرب یا بیعملی و بیقدرتی میدانند. از آن سو بسیاری هم معتقدند هیچ کشوری از جمله ایران نمیتواند تا ابد از مذاکره دوری کند. به هر حال فعال شدن مکانیسم ماشه به معنای پایان برجام است؛ اما دیپلماسی حتی وقتی قرار است مدت طولانی زمان ببرد، همیشگی گزینهای کمهزینهتر و در دسترستر به حساب میآید.
